Preek van de week

De woestijn: een veel gebruikt symbool. Onder meer voor het menselijk bestaan – weerbarstig, dor en hard als het soms is. De woestijn kent geen genade. Geen gebaande wegen. Je moet zelf op zoek. En zelf maar zien hoe je het volhoudt. Hopend op wat schaduw. Op wat water. Op een oase waar je weer op krachten kunt komen. Op weg naar – inderdaad – God mag weten wat.

De woestijn: een indringend beeld van hoe het leven, óns leven soms zijn kan. Als ziekte of dood, een verbroken relatie of verlies van werk een op het oog vanzelfsprekende gang van zaken doorbreekt. Als duizenden onschuldige mensen – omwille van criminele machtspolitiek – de dood worden ingejaagd. Als Wereldoorlog III op de loer ligt. Juist op die momenten wordt het leven tot zijn meest essentiële dimensies herleid. En het enige dat er dan nog toe doet is de vraag: Wat geeft ons kracht en houvast? Waaruit putten we hoop? Of – die andere vraag: Waar is God?

Soms lopen mensen vast in hun eigen woestijn. Teleurgesteld en uitgeput. Maar soms ook vinden mensen nieuwe kracht. Onverwacht. In diezelfde woestijn. Zoals Israël – na de doortocht door het water van de Rietzee – in de woestijn belandt, zo belandt ook Jezus – na door Johannes te zijn gedoopt, na zijn eigen 'doortocht' door het water van de Jordaan zogezegd – in de woestijn. In het spoor van zijn volk en van Mozes. En ook hij wordt beproefd – en voor fundamentele keuzes gesteld. De veertig dagen in de woestijn zijn voor hem een tijd van inkeer en bezinning, alvorens hij gehoor geeft aan Gods roepstem en zijn taak op zich neemt. Midden in de woestijn is er geen weg meer terug. Verzwakt en volledig op zichzelf teruggeworpen bindt hij de strijd aan met de duivel die hem van God tracht weg te voeren. De duivel – die stem in ons binnenste die ons tracht te verleiden tot het maken van keuzes die ingaan tegen Gods bedoeling met mijn leven. Keuzes die mij voeren op een doodlopende weg.

Niets menselijks blijkt Jezus vreemd. Alleen met zichzelf kijkt hij in de spiegel van zijn ziel – en schrikt wellicht van wat hij ziet. Hij ontdekt dat ook hijzelf, een mens als ieder ander, gevoelig is voor zaken als roem, eer, aanzien en macht. Want zou het niet prachtig zijn van stenen brood te maken – mensen dat te geven waarnaar ze verlangen? En zo mensen voor je te winnen? Je van de tempel naar beneden te werpen ten aanschouwen van een groot publiek – een stunt, een spektakelstuk van de eerste orde waarmee je diepe indruk maakt? Succes verzekerd! Men zal je binnenhalen als een koning. Macht, aanzien en roem zullen je deel zijn. En laten we eerlijk zijn: verleidelijk is het zeker. Verduveld verleidelijk.

Maar daar is ook nog die andere stem in Jezus' binnenste – noem het de roepstem van God – die uiteindelijk toch sterker blijkt te zijn. Van alle kanten belaagd slaagt Jezus erin zijn oorspronkelijke en eigenlijke roeping trouw te blijven. Midden in de woestijn, in gevecht met zichzelf, met zijn eigen zwakheden en beperkingen, houdt hij stand en weigert hij te putten uit de verleidelijke, maar giftige bron die zijn tegenstander hem toont. Jezus wil – op dat woestijnmoment in zijn leven – slechts putten uit een bron die leven-gevend water bevat – zoals duidelijk wordt uit zijn reacties op de pogingen van de duivel hem op het verkeerde spoor te zetten. Telkens dient Jezus zijn opponent van repliek met een citaat uit de Schrift, het Woord van God. Alleen dat is een betrouwbare gids op de weg van het leven. Neen, Jezus wil geen messias zijn van eer, roem, macht en succes. Geen Poetin. Geen Trump. Geen … Vul het zelf verder maar in. Nee, hij is gekomen om te dienen, niet om gediend te worden. (Cfr. Matteüs 20, 28; Marcus 10, 45)

Ze zijn er tot op de dag van vandaag, quasi-messiassen die uitsluitend uit zijn op eigen eer, roem, macht en succes. Narcistische potentaten, in alle soorten en maten, die – het woord vrijheid fier in hun vaandel – slechts uit zijn op macht. Ze zijn er nog steeds: mensen die van stenen brood maken – dat wil zeggen: uit alles geld weten te slaan, haarfijn aanvoelen waar mensen naar verlangen – om hun dat vervolgens ook voor te zetten. Politici, captains of industry en mediamagnaten die – gezeten in hun ivoren toren, als stonden ze op de transen van een tempel – neerkijken op de massa in de diepte en deze in het gareel houden met amusement en spektakel. En zo – onopvallend en subtiel – hun macht doen gelden en mensen in hun greep houden. Al die dictators van toen en nu hebben de les van de geschiedenis heel goed begrepen: geef het volk wat het wil, brood en spelen – en de macht is aan jou. Macht, de ultieme bekoring.

Macht. Dat is het kneden van de ander naar jouw wil. Op een volkomen respect-loze wijze. Macht. Dat is de werkelijkheid naar jouw hand zetten. Modelleren naar jouw waarheid. Al is die waarheid één grote leugen. En wat daarvoor nodig is, is mensenkennis – weet hebben van die ogenschijnlijk niet te stillen behoefte aan brood en spelen die velen in en met zich meedragen. En ook dat laatste is een niet te onderschatten bekoring. Eten, drinken, consumeren. Een welgevulde ruif. Vermaak en genot. En als het even kan in onbeperkte mate. En het enige dat daarvoor nodig is, is ongebreidelde economische groei. Een afgod waarvoor we – zeven maal vierentwintig uur per week – door de knieën gaan. Waarvoor we het offer brengen van een uitgeputte aarde – en daarmee van de toekomst van onze kinderen. Maar ook het offer van onze eigen vrijheid en verantwoordelijkheid. Zolang wij 'het maar goed hebben' – zo heet het dan – laten we de macht graag aan een ander. Aan hem of haar die onze wensen lijkt te vervullen. Waar, o waar – zo vraag ik me af, waar is dan nog ons zelf-respect?

Charlie Chaplin in 'The Great Dictator'(1940)

We zien het voor onze ogen gebeuren – al lijken we vaak ziende blind. Oude waarden en zekerheden verdampen. Onze oude – en vermoeide – westerse cultuur lijkt aan alle kanten te worden ingehaald. We spelen niet meer die rol van betekenis van weleer. De oude – en vertrouwde – politieke en economische verhoudingen zijn aan verandering onderhevig. Wereldwijd. In Europa. Maar ook in ons eigen land waar peilingen – en er wordt wat afgepeild – bijna elke week een ander beeld vertonen. Al deze veranderingen leiden tot onzekerheid, angst, onvrede en boosheid. En onder zulke omstandigheden klinkt dan opnieuw – en ik ben bang steeds luider – die aloude roep om een krachtige leider, een 'sterke man', iemand die 'tenminste zegt waar het op staat'. Iemand die 'schuldigen' aanwijst en met 'oplossingen' komt – al zijn ze vaak simplistische en van het meest bedenkelijke soort. Ook dat is een bekoring. Het verlangen ons te laten leiden. En daarmee afstand te doen van onze vrijheid. Van onze eigen verantwoordelijkheid. Ten gunste van een pseudo-messias die ons leidt op een eenvoudige en rechte weg. Recht zo die gaat. Op weg naar zijn Beloofde Land. Van vreemde smetten vrij.

Nee. Dit zal een heilloze, doodlopende weg blijken te zijn. We kennen toch de les van de geschiedenis. Of overschatten we onszelf hier? Dat het ons gegeven moge zijn ook aan die laatste verleiding te weerstaan en – met Jezus Christus en met elkaar – een weg ten Leven te gaan. Laten we bidden om de her-ontdekking van het Evangelie als een sleutel tot goed, respectvol en mens-waardig samenleven …

Laten we op weg gaan – door de woestijn, als het niet anders kan – een ander, beter land tegemoet.

Ik wens ons allen een vruchtbare veertigdagentijd.

pastor Ruud Roefs