Op 15 mei a.s. zal Paus Franciscus zalige Titus Brandsma heilig verklaren. De Friese pater karmeliet werd in 1881 geboren in Bolsward en hij stierf in 1942 in Dachau.

Het leven van Titus Brandsma spreekt tot de verbeelding. De vrome katholiek maakte zich sterk voor de katholieke pers en kwam later in verzet tegen de nazi's. Hij moest dit, zoals bekend, met de dood bekopen. In concentratiekamp Dachau werd Titus Brandsma vermoord.

Brandsma was enerzijds trouw aan het gezag aan de kerk, maar kwam wel in verzet tegen dat wat volgens hem niet deugde. Hij stond o.a. op voor de vrijheid van de pers. Dat is nu ook weer actueel en door een heiligverklaring zou hij een symbool worden hiervan.

Titus Brandsma was bros en kwetsbaar, maar hij hield ook in de moeilijkste omstandigheden zijn rug recht en hij bleef staande onder dictatuur en onderdrukking. Er was een moment dat hij het niet meer kon dragen, maar hij voelde toch de steun van God en richtte zich weer op nadat hij tot God had gebeden. Biddend drong het tot hem door: werkelijk, God ís verborgen. Niet zo nu en dan. Niet hier en daar. Altijd en overal ís God verborgen aanwezig, hier, in Dachau en nu, zo vul ik dat in, in het belegerde Kiev. In het concentratiekamp Dachau wordt Titus' verborgen omgang met God zwaar op de proef gesteld. Het gebed tot God sleept hem erdoorheen. Wanneer de kampbewaker hem in elkaar heeft geranseld, bidt hij samen met zijn medebroeder Rafaël Tijhuis tot God. Gehavend in zijn broze lijf, bleef hij overeind in Gods verborgen nabijheid. Voor Brandsma bleven het geloof in God en ook de vrijheid van pers groter dan het lijden, zelfs op het moment dat zijn sterven naderde.

Symbool voor vrijheid en vrede in onze tijd

Titus staat, misschien wel meer dan ooit, ook symbool voor onze tijd. Momenteel staat in veel landen de persvrijheid, de vrijheid van meningsuiting en ook de vrede zelf erg onder druk. Maar vooral door de oorlog van Poetin tegen het Oekraïense volk en de persvrijheid in zijn eigen land, wordt de boodschap van Brandsma weer actueel. Een heiligverklaring van Titus Brandsma, die stond voor vrede en persvrijheid, is dan toevalligerwijs een groot statement in onze tijd. Wat Titus in 1931 schreef, zou nu geschreven kunnen zijn:

'Het is of de mensheid met blindheid is geslagen. Het is ons droef te moede, als wij, nog pas getuige van het wrede, dierlijk wrede schouwspel van de wereldoorlog, de volkeren zich opnieuw en vreselijker zien wapenen, alsof zij niets hebben geleerd.

Maar het is merkwaardig, hoe door alle eeuwen heen telkens vredesherauten zijn opgestaan, vredestichters en verkondigers van de boodschap van de vrede.'

Hij verwoordde niet alleen wat hij zag, hij dacht ook na over de oorzaken van de oorlog en die hadden te maken met de mentaliteit van de moderne mens. En die liggen - ook nu nog - dichterbij dan we denken:

Wat zal men zich druk maken voor een ander? Laat ieder voor zichzelf zorgen. Het is zijn eigen schuld als hij in de wereld niet vooruitkomt, als hij geen geluk in het leven heeft. Wij leven in een wereld waarin men zelfs de liefde veroordeelt en een zwakheid noemt die moet worden opgeruimd, waar de mens overheen moet. Geen liefde, maar eigen krachtsontwikkeling. Laat ieder zo sterk mogelijk zijn, laat de zwakken ondergaan. Het christendom met zijn liefdeprediking heet uit de tijd en moet vervangen worden door de oude Germaanse kracht?

Hier positioneert Brandsma de liefdeprediking van het christendom tegenover de leer van de nazi's. In deze tijd zou je dat anders kunnen formuleren en ik vermoed dat ieder van u de actualiteit er wel van zal inzien. En toch wil ik de spiritualiteit en de boodschap van Titus Brandsma niet positioneren als een soort tegenwicht aan tendensen in deze oorlogszuchtige wereld en onze consumentenmaatschappij.

De mystiek van Titus Brandsma is namelijk niet relevant of actueel omdat ze de liefde heeft, maar ze wil dienend, vragend en wakend in deze geschonden wereld aanwezig zijn, omdat ze de liefde een kans wil geven – tussen mensen en volkeren - zelfs in tijden van oorlog en geweld, als interactie, als een werkzaamheid die omvormt, laat afsterven, en tot heel nieuw leven voert. Geen heidens heldendom, verheerlijkt door de nazi's en moderne fascisten, maar het heilige juist laten zien in wat zwak en kwetsbaar is.

Titus' levenshouding en hulpvaardigheid tot aan zijn dood in het Duitse concentratiekamp Dachau in 1942 maakten diepe indruk. Al kort na zijn dood wist men dat hij een bijzondere man was. Zijn zaligverklaring in 1985 en nu de heiligverklaring door Paus Franciscus komen daaraan tegemoet.

Roman Gruijters